Oncologie, voeding en gewichtsondersteuning 

Wanneer de zorgvrager de diagnose van (long)kanker krijgt, kan het voorvallen dat deze  in de weken of maanden voor de diagnose al een deel lichaamsgewicht is verloren. Dit gewichtsverlies kan verschillende oorzaken hebben.
Het is een belangrijke taak van de verpleegkundige dit gewichtsverlies te herkennen en eventueel te ondersteunen.

Via deze weg zal getracht worden de verpleegkundige extra handvaten aan te bieden in het luik nutritie.
Dit is een website uitsluitend voor professioneel gebruik.

Het is belangrijk de oncologische zorgvrager goed te ondersteunen op gebied van voeding.  
Via deze website wordt er getracht op een gestructureerde manier educatie te geven aan verpleegkundigen, die met oncologische zorgvrager in contact komen. De educatie richt zich vooral naar het luik malnutritie. Malnutritie kan de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden waardoor de zorgvrager met verschillende negatieve invloeden te kampen krijgt. 

Het is onze taak als verpleegkundige bepaalde symptomen te herkennen, vast te stellen of eventueel te behandelen. 
Via deze weg wordt getracht de verpleegkundige extra te ondersteunen in deze uitdagende taak.
Via ervaringen van professionele hulpverleners werden een aantal onderwerpen geselecteerd. Door kleine interventies uit te voeren kan de patiënt al meer comfort ondervinden. 

Ondervoeding bij kanker zal verschillende ongunstige factoren met zich mee brengen. Onderzoek heeft aangetoond dat ondervoeding kan geassocieerd worden met een kortere levensverwachting en een gedaalde kwaliteit van leven. Bij chirurgie is de kans op complicaties groter, er is een tragere wondheling, de mortaliteit zal hoger liggen, er bestaat een hogere kans op infecties met eventueel een langdurige ziekenhuisopname. Door een slechte voedingsstatus in combinatie met een verminderde conditie zullen bijwerkingen van radio- en chemotherapie heftiger verlopen (Vogel et al., 2012). 

Verschillende types van ondervoeding

Bij ondervoeding is er een tekort aan of een verstoorde balans van energie, eiwitten en/of andere nutriënten. Dit zal leiden tot meetbare nadelige effecten op onder andere lichaamsomvang en -samenstelling en het functioneren van de patiënt. 
Er zijn verschillende types van ondervoeding, zo zijn er onder andere precachexie, cachexie, refractaire cachexie, sarcopenie en anorexie-cachexie syndroom (Former et al., 2017).

 

  • Prechachexie

Precachexie is het beginstadium binnen het cachexieproces, het gewichtsverlies is in dit geval eerder beperkt. Het beperkte ongewilde/onbedoelde gewichtsverlies bedraagt niet meer dan 5% binnen één maand en zal gecombineerd voorkomen met andere verschijnselen, zoals anorexie en biomedische ontregeling zoals een verhoogd CRP, anemie of verlaagd albumine (Former et al., 2017). 

  • Cachexie

Bij cachexie is er een ernstig onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 10% binnen zes maanden, in combinatie met ten minst drie van de volgende bijkomende verschijnselen:
- Anorexie (met sterk verminderde inname van voeding)
- Verminderde spiermassa
- Afgenomen spierkracht
- Ernstige vermoeidheid
- Biochemische ontregeling (zoals een verhoogd CRP, anemie of een verlaagd albumine) 
(Jafri, Previgliano, Khandelwal, & Shi, 2015; Former et al., 2017)
Dit is een specifieke vorm van kanker-geassocieerde ondervoeding en komt regelmatig voor bij patiënten met een vergevorderde ziekte. Kenmerkend hiervoor is een progressief en onvrijwillig gewichtsverlies met uitputting van de lichaamsmassa in combinatie met spierafbraak (Van Cutsem & Arends, 2005). 

 

  • Refractaire cachexie 

Refractaire cachexie is een vergevorderd stadium binnen het cachexieproces, met een lage performantie-score en een beperkte levensverwachting. De criteria zijn gelijk aan die van cachexie, met nog extra toegevoegd: de Karnofsky-score minder dan 40 of de WHO-performance-score van 3 of 4 (Former et al., 2017).

Niet alle ondervoede personen zijn cachectisch, maar cachectische patiënten zijn wel altijd ondervoed. Het anorexie-cachexiesyndroom wordt al in een vroeg stadium frequent gezien bij schillende soorten kanker. In een vergevorderd stadium komt dit voor bij 85% van alle patiënten met een oncologisch proces (Vogel et al., 2012). 

 

    • Anorexie-cachexie syndroom

    Dit is een multifactorieel syndroom ten gevolge van een ziekte, gekenmerkt door een voortschrijdend verlies aan skeletspiermassa, eventueel met verlies aan vetmassa. Dit kan niet volledig behandeld worden door conventionele voedingsinterventies en leidt tot progressieve functionele beperkingen (Arends et al., 2017). Dit syndroom wordt beschouwd als een complex samenspel van een verminderde voedingsinname en door ziekte gerelateerde metabole veranderingen. Dit syndroom zal uiteindelijk leiden tot cachexie (Vogel, et al., 2012).

       

      • Sarcopenie

      Primaire sarcopenie is een leeftijdsgebonden verlies van spiermassa en -kracht. Dit zal optreden rond de leeftijd van 50 jaar, en is een normaal verouderingsproces (Buentzel et al., 2019). Secundaire sarcopenie kan optreden bij onvoldoende lichaamsbeweging, metabole ontregeling en onvoldoende inname van eiwitten. Deze vormen van malnutritie zijn moeilijk te herkennen, in eerste instantie zal malnutritie geassocieerd worden met een laag of afnemend gewicht. Sarcopenie is enkel vast te stellen aan de hand van veranderingen in de spiermassa. Om verandering in spiermassa vast te stellen bestaan er verschillende methoden, zoals meting van de bovenarmomtrek (eventueel in combinatie met een huidplooimeting), handknijpkrachtmeting en bio-elektische impedantieanalyse (BIA) (Beijer en van Binsbergen, 2014).